NVWA komt voor de rechter weg met zijn fipronil-aanpak

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) had in 2016 en 2017 de pluimveehouders niet sneller moeten waarschuwen voor de besmetting van eieren met fipronil, zo heeft een rechtbank in Den Haag geoordeeld. De Nederlandse landbouworganisatie LTO had samen met 124 pluimveehouders een burgerlijke procedure tegen NVWA aangespannen. Zo hoopten de landbouwers een schadevergoeding te kunnen afdwingen voor de schade die ze twee jaar geleden opliepen door de fipronilcrisis. Anders dan in eigen land en bijvoorbeeld ook in Frankrijk kreeg de Nederlandse pluimveesector geen cent schadevergoeding van de overheid.

Heel wat Nederlandse leghennenhouders huurden het bedrijf Chickfriend in om hun stallen te laten reinigen en ontsmetten ter bestrijding van bloedluis. Het bedrijf vernevelde het middel DEGA-16 in de lege stallen. Dat ontsmettingsmiddel genoot de reputatie dat het bijzonder effectief is tegen bloedluizen. Achteraf bleek dat toe te schrijven aan de toevoeging van het verboden insecticide fipronil. De Nederlandse voedselwarenautoriteit (NVWA) wist dat al in 2016, maar stuurde aanvankelijk geen waarschuwing uit. Dat gebeurde pas in de zomer van 2017, na een tussenkomst van het Belgisch voedselagentschap FAVV.

De rechter stelt dat NVWA in 2016 voldoende deed, door wel al een strafrechtelijk onderzoek in te stellen. Als NVWA de boeren wel had gewaarschuwd voor het vermoedelijke gebruik van fipronil, had dat het strafrechtelijke onderzoek gehinderd, zo luidt de redenering. Bestuurlijk toezicht kon de fraude niet blootleggen zodat NVWA niet koos voor de onmiddellijke stillegging van Chickfriend. Een passende en begrijpelijke keuze, aldus de rechter in Den Haag, "op basis van de toen beschikbare informatie".

De rechtbank zegt voorts dat de kippenboeren zelf een verantwoordelijkheid hebben voor de controle op welke middelen in hun stallen worden gebruikt. Vergeefs voerden de eisers aan dat ze dat toezicht maar kunnen uitoefenen als NVWA hen waarschuwt. NVWA kan bovendien niet worden afgerekend op de omvang van de fipronilcrisis. "Op dat moment was niet voorzienbaar dat er sprake zou zijn van een zodanig grootschalige overtreding zoals die zich achteraf blijkt te hebben gemanifesteerd", aldus de rechters.

In eerste instantie 180 en later nog meer pluimveebedrijven moesten in 2017 tijdelijk op slot nadat het bestrijdingsmiddel was aangetroffen in hun eieren. Uiteindelijk zijn miljoenen eieren en kippen vernietigd. Het incident had grote gevolgen voor de getroffen pluimveebedrijven en de eiersector (o.a. verpakkingsstations) in het algemeen. In oktober 2017 beliep de directe schade voor de gehele eierketen zo’n 65 tot 75 miljoen euro, waarvan ongeveer 35 tot 45 miljoen euro op het conto van de leghennenhouders. Ook in België gingen tientallen bedrijven op slot zodat ze wekenlang alle eieren dienden te vernietigen. Lang houdbaar is dat niet zodat de hennen werden afgevoerd en de lege stallen grondig gereinigd konden worden. Fipronil bleef zo hardnekkig aanwezig in de stallen dat één reinigingsbeurt meestal niet volstond en bedrijven lange tijd uit productie bleven.

Over de communicatie door NVWA tijdens de fipronilcrisis heerste er ook onvrede in de Nederlandse pluimveesector. In de zomer van 2017 richtte de autoriteit zich tot het grote publiek met de waarschuwing dat de consumptie van eieren met een bepaalde code een acuut gevaar voor de volksgezondheid oplevert. Ook werd ouders aangeraden om hun kinderen voorlopig geen eieren met bepaalde codes te laten eten. Commotie was er omtrent volgende uitspraak door een NVWA-ambtenaar in het NOS-programma Nieuwsuur: "Als iemand zegt: nou ik kan leven zonder een ei te eten tot zondag, zou ik het aanraden." Die uitlating acht de rechter in Den Haag ongelukkig, maar niet onrechtmatig. "Er was immers reden tot zorg gelet op de bemonstering en de uitslagen die nog moesten komen."