Risicobeheer op landbouwbedrijf is maatwerk

Klassieke methodes voor risicoanalyse en risicomanagement in de landbouwsector missen efficiëntie, omdat ze geen rekening houden met de typische interacties tussen de risicofactoren en met de context waarin de landbouwer opereert. Dat is de conclusie van een doctoraatsstudie van Frankwin van Winsen (ILVO-UGent). Hij werkte een alternatieve methode uit die risicobeheer benadert als persoonlijk en contextgebonden maatwerk.

De landbouwer is een ondernemer die voortdurend te maken heeft met risico’s. Er zijn de grillen van de natuur, de grote investeringskosten, de kleine marges voor producten en de volatiele marktprijzen. Ook veranderingen in het beleid kunnen voor extra onzekerheid zorgen. Enige vorm van risicobeheer is daarom geen overbodige luxe. Maar hoe breng je ze in kaart? Want risico’s zijn geen meetbare feiten; ze zijn een subjectieve beleving van dreigingen en onzekerheden. Bovendien is de context waarin een risico zich voordoet van belang, want de context bepaalt in belangrijke mate hoe de landbouwer op risico reageert.

Om grip te krijgen op het complexe risicovraagstuk, werkte van Winsen een alternatieve methode uit die in staat is om in kaart te brengen hoe landbouwers risico’s beleven op bedrijfsniveau, welke interacties er zijn tussen risico’s en welke invloed de context speelt in de beleving van risico’s. De nieuwe methode is niet alleen bruikbaar om de individuele perceptie van risico’s en interacties te achterhalen, maar kan ook een handig instrument zijn voor adviseurs en beleidsmakers om te communiceren rond risico en risicobeheerstrategieën.

Op basis van interviews, enquêtes, landbouwbedrijfsboekhoudingen en wetenschappelijke literatuur kwam van Winsen erachter dat landbouwers in Vlaanderen vooral wakker liggen van de langetermijnsevoluties in de markt- en kostprijzen, veel meer dan bijvoorbeeld de prijsvolatiliteit, en zeker meer dan weersomstandigheden en ziektes die de oogsten kunnen aantasten. De beheersing van ziektes wordt namelijk vaak gezien als goed vakmanschap en niet als een risico.

De strategieën die landbouwers toepassen om het risico op hun bedrijf te beheersen, blijken meestal interne strategieën te zijn, zoals het opbouwen van een financiële buffer of besparingen op de privé-uitgaven in moeilijkere tijden. Ook diversificatie van productierichtingen en inkomsten wordt gezien als een strategie om risico te beheersen. Meer formele risicobeheerstrategieën zoals het afsluiten van contracten of verzekeringen worden door zowat alle landbouwers, ongeacht bedrijfsgrootte of productierichting, als minder geschikt beschouwd.

De kennis over de interactie van verschillende risico’s heeft ook een invloed op het landbouwbeleid. Volgens de kersverse doctor moeten maatregelen bedoeld om het risicobeheer op het landbouwbedrijf te versterken, zich niet concentreren op één enkel risico met een bijbehorende set maatregelen, maar moet er gewerkt worden aan een divers pakket van maatregelen. Tenslotte merkt van Winsen nog op dat de studie van risico’s in de landbouwsector steeds belangrijker wordt: door de afbouw van marktbescherming is er de jongste jaren meer verantwoordelijkheid voor risicobeheer doorgeschoven van het beleidsniveau naar het niveau van de individuele landbouwer.