"Stop vervaging van het Europese landschap"

Europa heeft een enorme verscheidenheid aan landschappen, maar die diversiteit vervaagt, waardoor waardevolle cultuurlandschappen sterk onder druk komen te staan. Dat concludeert onderzoeker Theo van der Sluis van Wageningen Universiteit. “Experimenteer met beleid waarin burgers met boerencollectieven en andere organisaties praten over de toekomst van het platteland”, zo klinkt het advies. “Betrokken burgers zijn vaak bereid om meer te betalen voor kwalitatief goed eten uit de streek zelf.” 

Landschappen worden door de eeuwen heen gevormd door menselijke invloeden. Omdat die invloeden complex en verschillend zijn beschikt Europa over een heel palet aan landschappen die vaak gekoesterd worden en zelfs toeristische trekpleisters zijn. Ondanks de grote aantrekkingskracht blijkt de afwisseling van landschappen quasi overal te vervagen. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen Universiteit waarin in zes verschillende landen het landschap onder de loep werd genomen.

Tijdens het onderzoek werden onder meer boeren geïnterviewd en werd de natuurwetgeving bestudeerd. Een eerste conclusie: zowel de kwaliteit als de diversiteit van het landshap gaan langzaam achteruit. Daarnaast wordt vastgesteld dat er binnen het Europees landbouwbeleid wel degelijk instrumenten aanwezig zijn om een goede ontwikkeling van het platteland te waarborgen: subsidieregelingen, plattelandsontwikkelingsprogramma’s, natuurbeleid en de Kaderrichtlijn Water bijvoorbeeld.

Maar de eventuele resultaten van dat beleid worden overvleugeld door de economische kracht van een geglobaliseerde landbouweconomie, waardoor de schapenboeren op Texel moeten concurreren met schapenboeren in Nieuw-Zeeland, en de olijfolie uit Cinque Terre met olijfolie uit Turkije. In Europa staan eeuwenoude waardevolle cultuurlandschappen sterk onder druk en het karakteristieke ervan vervaagt door schaalvergroting of verwaarlozing, zoals de geterrasseerde olijfgaarden op Lesbos, de Montados in Portugal of de beboste weiden in Estland, aldus het onderzoek.

Een onomkeerbare situatie? Neen. Een aantal suggesties: ontwikkel beleid voor het multifunctionele landschap. Het meeste beleid dat invloed heeft op landschap leidt tot een polarisatie van het landgebruik: het richt zich ofwel op landbouw, ofwel op houtproductie, dan wel op natuurbescherming of op wonen. Er is weinig beleid dat streeft naar een landschap waarin verschillende functies geïntegreerd worden.

Naast hoogproductieve landbouwlandschappen zijn er gebieden waar meer multifunctionele landschappen thuishoren, zo klinkt het. Waardevolle landschappen behoren tot het gezamenlijk cultureel erfgoed en vereisen gericht beleid om ze duurzaam verder te laten ontwikkelen en om de leegloop van het platteland tegen te gaan. Multifunctionele bedrijvigheid zou actief bevorderd moeten worden door specifieke belasting- en vergunningsstelsels, zodat kleinschalige landbouw een bijdrage kan blijven leveren aan aantrekkelijke multifunctionele landschappen.

De onderzoekers adviseren ook om bewoners te betrekken bij de inrichting en het beheer van het platteland. "Experimenteer met beleid waarin burgers met boerencollectieven en andere organisaties praten over de toekomst van het platteland", zo klinkt het. "Betrokken burgers zijn vaak bereid om meer te betalen voor kwalitatief goed eten uit de streek zelf, zoals blijkt uit vele initiatieven van de laatste jaren waarbij de boeren direct aan de klant verkopen." Dat moet uiteindelijk voor een leefbaarder platteland, een duurzamere productie en een grotere biodiversiteit zorgen.