Wordt weersverzekering opstap naar inkomensverzekering?

2017 draait ondanks de weersextremen uit op een jaar dat gewoontjes is qua omzet gerealiseerd door de land- en tuinbouwbedrijven in Vlaanderen. Merkbaar is vooral dat de zuivel- en varkensmarkt in rustiger vaarwater zijn terechtgekomen, maar de rust kan van korte duur zijn zodat Boerenbond bedrijven beter wil voorbereiden op grote prijsschommelingen. Een wonderoplossing bestaat in deze niet zodat de sector meerdere paden moet bewandelen: van contracten en termijnmarkten tot een brede weersverzekering die eindelijk ingang vindt en op termijn misschien kan uitgroeien tot een inkomensverzekering. Of nog: het verevenen van goede en slechte jaren in de inkomstenbelasting.

Grote prijsschommelingen aan in- en outputzijde maken het land- en tuinbouwers zeer moeilijk om een langetermijnstrategie uit te tekenen voor hun bedrijf. Daarom dringt Boerenbond aan op een uitgebreide toolbox van instrumenten die kunnen helpen om “veerkracht en wendbaarheid in de bedrijfsvoering in te bouwen”. “Dat is een nagel waar we al lang op kloppen omdat bedrijven de volatiliteit op hun eentje niet kunnen opvangen”, zegt voorzitter Sonja De Becker. Voor een oplossing wordt gekeken naar het gemeenschappelijk landbouwbeleid, naar andere beleidsdomeinen dan Europa (Vlaanderen/federaal) en naar initiatieven binnen de voedselketen.

Boerenbond stelde een toolbox vol instrumenten samen: (inkomens)verzekeringssytemen, contractualisering, termijnmarkten, fiscaliteit, vrijwillige tijdelijke productiebeperking met compensatie, diversificatie, ketenovereenkomsten en het faciliteren van promotie en afzet in binnen- en buitenland. Op de Nazomerontmoeting van Boerenbond gaf De Becker daar een woordje uitleg bij. “Concreet heb ik het over een Europees landbouwbeleid met een sterk structureel marktbeleid met mechanismen van marktstabilisatie, met instrumenten voor risicobeheer met daarnaast een crisisinstrumentarium en met een duidelijk kader dat de positie van de boer in de keten moet versterken. En op regionaal niveau een beleid dat rechtszekerheid biedt. Een beleid ook dat de basis biedt om de sector op alle vlakken verder te verduurzamen.”

De ontwikkeling van een breed en betaalbaar aanbod aan verzekeringen is voor Boerenbond cruciaal. “Het gemeenschappelijk landbouwbeleid kan hierin een belangrijke hefboomfunctie vervullen”, lonkt De Becker naar de mogelijkheid die in de tweede pijler (plattelandsbeleid) voorzien is om de verzekeringspremie deels te subsidiëren. Een inkomensverzekering is toekomstmuziek, maar een brede weersverzekering zou realiteit worden in het voorjaar van 2018. Het Departement Landbouw en Visserij bevestigt dat de implementatie van een premiesubsidie op stapel staat. Boerenbond verwacht daar veel van: “Alle risico’s zijn verzekerbaar, maar de vraag is meestal tegen welke prijs. Vandaag is er een hagelverzekering voor fruittelers maar geen brede weersverzekering voor akkerbouwteelten vanwege te duur. Daar kan verandering in komen wanneer de overheid de helft van de premie draagt.”

Het overleg over een brede weersverzekering is al jaren aan de gang, maar de opeenvolging van calamiteiten die erkend werden als (landbouw)ramp bracht het dossier in een stroomversnelling. “We werkten zelf voorstellen uit zodat het rampenfonds in de toekomst niet meer om de haverklap moet tussenkomen want dat is niet duurzaam. De middelen zijn niet onuitputtelijk, daar zijn we ons goed van bewust”, erkent de voorzitter van Boerenbond de (niet te voorziene) impact van weersincidenten op de Vlaamse begroting. Daarmee wil ze niet gezegd hebben dat het Rampenfonds in de toekomst overbodig wordt. “Er zullen altijd teelten en risico’s zijn die onverzekerbaar blijven. Daarvoor blijft het Rampenfonds belangrijk, evenals voor het herverzekeren door private verzekeraars.” Dat laatste kan helpen om de premie betaalbaar te houden.

Boerenbond-adviseurs François Huyghe en Pieter Verhelst verduidelijken dat de premiesubsidie vanwege de overheid nodig is om uit een vicieuze cirkel te geraken: “Boeren sluiten geen brede weersverzekering af omdat het aanbod onbestaande of erg duur is. Omgekeerd bieden verzekeraars geen prijsgunstige verzekeringsproducten aan omdat de vraag te gering is. Tussenkomst van de overheid is dus nodig om een markt te creëren voor een brede weersverzekering, zeker voor akkerbouwproducten die een kleinere omzet per hectare genereren dan fruit. Europa stuurt er steeds duidelijker op aan dat ondernemers kleine risico’s zelf dragen en dat ze in geval van groot opbrengstverlies kunnen terugvallen op de private verzekeringsmarkt. Een tussenkomst door de overheid wordt aan steeds strengere regels onderworpen, bijvoorbeeld de eis dat er minstens 30 procent opbrengstverlies moet zijn.”

Een verzekering alleen wapent land- en tuinbouwers onvoldoende tegen het frequenter voorkomen van weersextremen door de klimaatverandering. Er moet op meerdere sporen gewerkt worden, bijvoorbeeld ook aan teeltbescherming (hagelnetten, etc.) en de veredeling van meer droogtetolerante gewassen. Wanneer gelijktijdig de brede weersverzekering een succes wordt, dan is de stap naar een inkomensverzekering misschien niet meer zo groot als ze nu lijkt. Ook daarvoor rekent Boerenbond op een tussenkomst van Europa en Vlaanderen via de tweede pijler van het landbouwbeleid. Een heroriëntatie van de inkomenssteun uit pijler één naar een verzekeringssysteem vindt de organisatie niet aan de orde.

Gelet op de actualiteit, namelijk twee uitzonderlijke weersfenomenen die in 2017 als landbouwramp erkend werden, lag de focus in de uiteenzetting over de toolbox sterk op verzekeren. Toch is dat maar een deel van het verhaal. Boerenbond ziet ook contractualisering als een mogelijkheid om risico’s te beheren en marktgerichte samenwerking te formaliseren. Goed functionerende termijnmarkten bieden op hun beurt mogelijkheden om marktrisico’s in te dekken. Naar de federale overheid wordt gekeken voor het fiscaal aanmoedigen van reservering en spreiding van inkomsten en kosten doorheen de tijd. In extreme marktsituaties rekent Boerenbond nog altijd op Europa om in te grijpen: “De Europese crisisreserve en het wettelijk kader daarrond heeft zijn belang bewezen. Het is essentieel om hiermee in te zetten op het herstel van het marktevenwicht. Tijdelijke, vrijwillige productiebeperking met compensatie van overheidswege biedt een mogelijkheid.”

Los van acute crisissituaties kan ook diversificatie op land- en tuinbouwbedrijven deel uitmaken van een goede strategie ter beheersing van marktrisico’s. “Europa kan dit ondersteunen”, klinkt het. “Diversificatiestrategieën kunnen individueel ontwikkeld worden, maar ook in ketenverband waarbij afspraken gemaakt worden over de verdeling van kosten en baten. Omdat het welbevinden van de Vlaamse land- en tuinbouw sterk afhankelijk is van exportsuccessen kan ook het inzetten op nieuwe en vooral een grote diversiteit aan diverse afzetmarkten de financiële risico’s helpen beperken. “We mogen niet al onze eieren in dezelfde markt leggen”, bewijst Sonja De Becker dat er geleerd is uit het Rusland-débacle. “Europa kan een rol spelen bij het indekken van de risico’s verbonden aan de uitbouw van nieuwe exportmarkten, door het aanbieden van exportwaarborgen of -verzekeringen.

Binnen de toolbox van Boerenbond zijn er instrumenten die een individuele landbouwer kan hanteren, maar er zijn er ook die ingezet zullen worden door producentenorganisaties. “We moeten nog meer werk maken van slimme samenwerkingsverbanden om de positie van boeren en tuinders te versterken.”