De Gentse ggo-pioniersjaren vastgelegd op papier

De Belgische biochemicus Marc Van Montagu en zijn Gentse team legden in de jaren ‘80 de basis voor de gentechnologie bij planten. Ex-diplomate Judith Heimann schreef een uitermate boeiend boek over die Gentse pioniersjaren. “In Gent zijn ontdekkingen gedaan die je kunt vergelijken met de eerste maanlanding”, zegt ze in de krant De Morgen. In haar boek Using Nature's Shuttle beschrijft Heimann, een Amerikaanse ex-diplomaat die sinds de jaren 70 doorgaans in ons land verbleef, de opwinding van die eerste doorbraken. Sinds 2002 is het bedrijfje van Van Montagu deel van Bayer, dat Monsanto opslokte. En sindsdien worden ggo's geassocieerd met poenscheppers, agressieve lobbying en Frankenstein-voedsel.

"Het was 6 december 1985”, steekt ex-diplomate en schrijfster Judith Heimann van wal. “Ze hielden een sinterklaasfeestje. Er was veel volk en veel drank. Iemand glipte weg om naar de nieuwe planten in het lab kijken. Rond twee uur 's nachts kwam hij terug en zei: 'Ongelofelijk, ze zijn allemaal dood. Niet de planten maar de insecten.' Het was ze gelukt. Ze zagen iets wat niemand eerder zag: gezonde planten die zichzelf tegen insecten beschermden."

'Ze', dat waren de Gentse biochemicus Marc Van Montagu en zijn collega Jeff Schell, geneticus. Hun ontdekkingen leidden na jaren zoeken tot technieken voor ggo's in planten. Monsanto, Bayer, BASF: allemaal baseerden ze zich op de bevindingen van het Gentse team. Sindsdien is er veel gezegd en geschreven over ggo’s. Ze worden geassocieerd met poenscheppers, agressieve lobbying en Frankenstein-voedsel. Volgens schrijfster Judith Heimann is het belangrijk dat mensen weten dat alle wetenschappelijke autoriteiten het erover eens zijn dat ggo's geen schade berokkenen aan mens, dier of milieu. “Daarover leeft nog een misverstand”, zegt ze.

“Maar ik wil met het boek toch vooral een inkijk geven in die fascinerende eerste jaren. In Gent zijn ontdekkingen gedaan die je kunt vergelijken met de eerste maanlanding. Het is een prachtig verhaal van wetenschappelijk doorzettingsvermogen, creativiteit, teamwerk. En het is op basis van dat werk dat er in de VS nu een nieuwe doorbraak is, mogelijk de grootste in tijden, waarbij ggo-technieken 40 procent meer opbrengst uit gewassen opleveren.”

De gouden tijden duurden echter niet lang. “De dingen veranderden toen Monsanto hen inhuurde als consultants”, weet Judith Heimann. “Ze wilden graag hun kennis delen, maar waren commercieel naïef en deelden informatie die het bedrijf commercialiseerde. Toen kwamen de patenten, en dat was de slang in de tuin van Eden. Plots mochten onderzoekers vanwege bedrijfsbelangen geen kennis meer uitwisselen met collega's. Verschillende vorsers zijn toen afgehaakt.”

“Wat ook niet heeft geholpen, zijn anti-ggo-campagnes van Greenpeace die van bij het begin angst zaaiden. Activisten die testvelden vernielen, dat schept zo veel paniek dat je je werk moet stilleggen. Zolang ggo's als Frankenstein-voedsel worden gebrandmerkt, zal het zeer moeilijk blijven. Het zijn de laatste jaren lastige tijden voor de pioniers van weleer.”

De schrijfster voelt veel frustraties bij die pioniers. “Ze hopen dat het de nieuwe toepassingen, zoals CRISPR/Cas9 (een nieuwe techniek om met DNA te knippen en te plakken) en de nieuwe doorbraak in de VS beter zal vergaan.” De technologiedoorbraken volgen elkaar in steeds sneller tempo op. “Het gaat zeer snel en je zou met CRISPR ook gevaarlijke dingen kunnen doen. Maar er is een verschil tussen in een vroege fase waarschuwen voor nog onbekende effecten en nieuwe technologie bij voorbaat afzweren. Om onbekende effecten te kennen, zijn net meer tests nodig. Maar het wantrouwen is vandaag enorm”, besluit ze.