Veel fruit draagt de littekens van een bewogen seizoen

Lekker en gezond fruit aan de straatstenen niet kwijt geraken, dat was vorig seizoen de nachtmerrie van appel- en perentelers. De nieuwe oogst geeft nieuwe moed want de marktvooruitzichten zijn beter. Alleen wie nu ongeschonden vruchten plukt, kan daarvan profiteren. Heel wat collega’s hebben dat geluk niet, maakte sectorvoorzitter Luc Borgugnons (Boerenbond) duidelijk aan Vlaams minister Koen Van den Heuvel. Nooit eerder was de schade door zonnebrand zo groot, en plaatselijk richtte ook hagel vernielingen aan. In Luc’s thuisbasis Kortenaken, waar haast in elke straat peren groeien, trok bovendien een windhoos over. Burgemeester Stefaan Devos (CD&V) beseft dat de veer bij veel fruittelers op breken staat. Europarlementslid Hilde Vautmans (Open Vld) drong bij Van den Heuvel aan op een erkenning van de zonnebrand als landbouwramp.

Samen met zijn echtgenote baat Luc Borgugnons een fruitbedrijf uit in Kersbeek-Miskom, een deelgemeente van Kortenaken. Eind augustus zijn de 34 Poolse seizoenarbeiders druk in de weer met de oogst van conference-peren, en pendelt de tractor tussen plantage en koelcellen met paloxen vol gave peren. Borgugnons is met zijn perenplantages door het oog van de naald gekropen want op wandelafstand zijn er percelen waar het zoeken is naar een appel of peer die verkoopbaar is. “Zulke plantages worden dikwijls niet geplukt. De inkomsten uit verkoop van een beperkt aantal kilo’s kwaliteitsfruit weegt dan niet op tegen de arbeidskost van het plukken”, verklaart de sectorvakgroep Fruit bij Boerenbond. Hij toont een bomenrij waar de appels aan de ene kant van de boom hagelinslagen vertonen, en aan de andere kant rotte plekken door zonnebrand.

Van verhagelde appels kan je nog sap maken, maar schade door zonnebrand is zelfs door de afnemers van industriefruit ongewenst. Door hun dikkere schil zijn conference-peren beter bestand tegen beide fenomenen, maar ze blijven er dit seizoen niet helemaal van gespaard. Hilde Vautmans, Europarlementslid voor Open Vld en schepen van Fruitteelt in Sint-Truiden, schrikt van de omvang van de schade tijdens terreinbezoeken met de schattingscommissie. “Om het schadepercentage correct te ramen, plukken we het aangetaste fruit. In appelplantages gebeurt het dat we blijven plukken tot er geen appel meer in de boom hangt. Zou je de schade door hagel optellen bij de schade door zonnebrand, dan kom je vaak op meer dan 100 procent uit. Niet eerder maakte ik mee dat zonnebrand zo’n ravage aanricht.” In haar thuisgemeente lopen de gemiddelde opbrengstverliezen op van 30 procent voor conference-peer en 40 procent voor doyenne-peer tot 60 procent bij appel. “Voor jonge appelplantages waar de bomen weinig blad dragen, mag je daar 80 procent en meer van maken.”

In Kortenaken zijn sommige percelen, zoals die van Luc, van onheil gespaard gebleven en is het schadebeeld elders vergelijkbaar. Bijkomend raasde hier op 26 juli een windhoos waarvan vier fruittelers het slachtoffer werden. Bomenrijen gingen tegen de vlakte zodat ze een kruis mogen maken over de oogst van dit jaar, en meteen ook die van de volgende jaren. “Gezien de weersomstandigheden die extremer worden, zouden fruittelers moeten investeren in het beschermen van hun oogst met hagelnetten. Behalve tegen hagel beschermen die netten ook tegen zonnebrand”, weet burgemeester Stefaan Devos (CD&V), wiens vader fruitteler was en nu een 20-tal fruittelers onder de inwoners telt. Kortenaken is de gemeente met het derde grootste areaal aan perenplantages. De huidige situatie in de sector is een patstelling, begrijpt Devos, want de oogst is de voorbije jaren al zo vaak mislukt of verkocht aan slechte prijzen dat er geen ruimte is om fors te investeren. In zijn gemeente zitten heel wat fruittelers op hun tandvlees. Vautmans zegt dat de situatie in Haspengouw dezelfde is, en maakt zelfs gewag van faillissementen en wanhoop bij telers die leidde tot zelfdodingen.

Om de fruittelers op korte termijn weer ademruimte te geven, bepleiten Vautmans en Devos een erkenning van de zonnebrand als landbouwramp en een snelle uitbetaling van oudere schadedossiers. Vrijdag kwam van minister van Financiën Lydia Peeters het nieuws dat het Landbouwrampenfonds extra middelen krijgt om schadedossiers van de droogte uit 2018 sneller te kunnen uitbetalen. De landbouwadministratie van Koen Van den Heuvel zet daar vaart achter. Zelf had Van den Heuvel al eerder ingeschat dat de schade door zonnebrand mogelijk een landbouwramp uitmaakt. “De procedure voor een erkenning als landbouwramp is in gang gezet. Schattingscommissies deden hun werk, en het advies van het KMI is ingewonnen. Alle voorbereidingen zijn getroffen, maar de eigenlijke erkenning is voor de volgende Vlaamse regering.”

Ook het dossier rond economische arbeidsmigratie is kant en klaar. Een erkenning als knelpuntberoep maakt de weg vrij voor andere nationaliteiten om het leger Poolse fruitplukkers te komen versterken. Hun aantal neemt immers af, terwijl de behoefte aan seizoenarbeid groot blijft. “Alleen al in de fruitsector zijn 27.000 seizoenarbeiders actief. Algemeen voor de Vlaamse land- tuinbouw zijn ze met 60.000”, weet de minister. Omdat fruittelers vaak meer werk hebben dan hun vaste kern seizoenarbeiders mag verrichten, is de sector al lang vragende partij om de seizoensregeling uit te breiden van 65 naar 100 dagen. Dat is een federale bevoegdheid en zonder regering dreigde nieuw uitstel. “De sociale partners zijn overeengekomen dat een deel van de seizoenarbeiders op een bedrijf met hardfruit er 100 dagen per jaar mag werken gezien de crisis in de sector. De uitbreiding van de seizoensregeling had nog ruimer gemogen van Boerenbond, maar deze onderhandelde oplossing is alleszins een goede zaak”, geeft Boerenbond-adviseur Pieter Timmermans een primeur uit het overleg tussen werkgeversorganisaties en vakbonden.

Vlaams landbouwminister Koen Van den Heuvel hoopt mee met de fruitsector dat 2019 een beter seizoen wordt. Ook de sterk bijgestelde opbrengstverwachtingen in Oost-Europa – Polen oogst 44 procent minder appels – kunnen daartoe bijdragen. “Voor veel telers is het nu een cruciaal jaar”, beseft Van den Heuvel. Samen met de sector blijft de Vlaamse overheid aan structurele oplossingen werken zoals het inzetten op nieuwe variëteiten en extra focus op rendabiliteit. De winstgevendheid van fruitteelt in onze contreien zou volgens Europarlementslid Hilde Vautmans nog altijd gebaat zijn met een heropening van de Russische markt. De laatste tijd lijkt de relatie tussen de EU en Rusland te ontdooien zodat ze de hoop niet opgeeft. Zeker niet omdat oud-premier Charles Michel, ook een liberaal, eind dit jaar de nieuwe Europese president wordt en mee kan ijveren voor een betere relatie met Rusland. Vautmans belooft om via die weg de economische schade onder de aandacht te houden die de geopolitieke crisis aanrichtte in de fruitsector.

Ondertussen dreigt door de Brexit een nieuwe obstructie voor een belangrijke afzetmarkt van Belgische appels en peren. Van onze peren vindt 15.000 ton een koper over het kanaal. Optimistisch blijven en niet van het ergste uitgaan, is de boodschap. En ondanks alle tegenslagen lukt dat veel fruittelers nog best goed. De burgemeester van Kortenaken, Stefaan Devos, sprak daar zijn bewondering voor uit. Hij is namelijk zelf sterk onder de indruk van de verwoestingen die de windhoos en zonnebrand dit seizoen aangericht hebben in fruitplantages.